Krzywdzenie i zaniedbywanie dzieci a funkcjonowanie mózgu - przegląd badań

Abstrakt

Psychologia rozwojowa i badania nad zachowaniem i emocjami na ogół są rozpatrywane niezależnie od badań poświęconych procesom neurobiologicznym. W niniejszym opracowaniu przyjrzymy się wpływowi krzywdzenia i zaniedbywania dzieci na funkcjonowanie mózgu, z pominięciem nieprzypadkowych urazów głowy wywołujących poważne fizyczne uszkodzenia mózgu. Rozpocznę od krótkiego omówienia natury, kontekstu i niektórych szkodliwych skutków działań i zaniechań składających się na krzywdzenie dzieci. Nie istnieje jeden „zespół skutków krzywdzenia” - następstwa krzywdzenia dzieci różnią się w zależności od wielu czynników, między innymi od natury, czasu trwania oraz kontekstu interpersonalnego samego krzywdzenia, a także od charakteru późniejszej interwencji. Następnie przyjrzymy się wpływowi czynników środowiskowych na rozwój mózgu, wykazując, że prawidłowy proces rozwoju ośrodkowego układu nerwowego zależy od środowiska życia dziecka. Ontogeneza, czyli proces rozwoju Ja jednostki poprzez samookreślenie, zachodzi w kontekście interakcji między czynnikami genetycznymi a środowiskiem.
Kolejny podrozdział, stanowiący wprowadzenie do rozważań nad neurobiologią krzywdzenia
i zaniedbywania dzieci, dotyczy związków między umysłem a funkcjonowaniem mózgu. Procesy neurobiologiczne - między innymi komórkowe, biochemiczne i neurofizjologiczne - są w nim analizowane w powiązaniu z odpowiadającymi im procesami behawioralnymi, poznawczymi i emocjonalnymi (i vice versa). Ponieważ krzywdzenie dzieci jest źródłem niezwykle silnego stresu, omówię również szczegółowo reakcję na stres. Przedstawię wyniki badań, które przemawiają za istotną rolą bezpiecznego stylu przywiązania jako bufora zabezpieczającego dziecko przez negatywnymi skutkami stresu.
W podrozdziale poświęconym rzeczywistym wpływom krzywdzenia i zaniedbywania na mózg
dziecka omówię przejawy reakcji stresowej, takie jak deregulacja osi podwzgórze-przysadka nadnercza (HPA) czy reakcje układu przywspółczulnego i systemów katecholaminowych.
Przedstawię wyniki ostatnich badań wskazujące na zmniejszenie się objętości mózgu wskutek doświadczonego krzywdzenia i zaniedbywania.
W mózgach dzieci krzywdzonych obserwuje się także pewne zmiany biochemiczne, funkcjonalne i strukturalne, które nie stanowią przejawów reakcji stresowej. Nadal wiemy stosunkowo niewiele o mechanizmach powstawania tych zmian. Być może wiążą się one z wczesnym, chronicznym krzywdzeniem wpływającym na proces rozwoju mózgu.
W niniejszym artykule omówię behawioralne i emocjonalne procesy towarzyszące przejawom neurobiologicznym. Doniosłe znaczenie wczesnej interwencji oraz chroniczny charakter oddziaływania szkodliwych czynników środowiskowych mogą wskazywać na konieczność przeniesienia części dzieci krzywdzonych w nowe środowisko opiekuńcze (poprzez adopcję), aby zapewnić takim dzieciom bezpieczne warunki rozwoju.