Dzieci w instytucjach opiekuńczych: zapobieganie instytucjonalizacji i alternatywne formy opieki w krajach europejskich

Abstrakt

Niniejszy raport stanowi próbę analizy problemów, które zostały zdefiniowane w dokumencie opisującym zakres zadań Grupy Roboczej do spraw Dzieci Zagrożonych i Objętych Opieką Instytucjonalną (Working Group on Children at Risk and in Care).
Raport rozpoczyna się od omówienia wpływu instytucjonalizacji na dzieci i na społeczeństwo jako całość. Następnie nakreślono sytuację panującą w Europie pod względem liczby dzieci objętych opieką instytucjonalną. Wyodrębniono trzy kategorie krajów: państwa, które charakteryzują się wysokim odsetkiem dzieci przebywających w placówkach opiekuńczych i w których przeważają duże instytucje (Europa Środkowo-Wschodnia); kraje, w których odsetek dzieci dorastających w placówkach opiekuńczych jest stosunkowo niewielki, lecz w których również przeważają duże instytucje (Europa Południowo-Wschodnia); wreszcie, kraje, w których poczyniono istotne postępy w zakresie deinstytucjonalizacji, profilaktyki i wprowadzania alternatywnych form opieki (zamożniejsze kraje europejskie).
Szczególną uwagę poświęcono zależności między umieszczaniem dzieci poza domem rodzinnym a wsparciem oferowanym rodzinom. Autor raportu stara się dowieść, że między tymi dwoma czynnikami zachodzi silna korelacja, a brak spójnej polityki rodzinnej oraz fragmentaryczna oferta pomocowa dla rodzin mogą prowadzić do niepotrzebnego umieszczania dzieci w placówkach. Następnie przedstawiono różne podejścia przyjęte w systemach ochrony dzieci w poszczególnych krajach europejskich, a także ich konsekwencje dla dzieci zagrożonych oraz dla ich rodzin.
W raporcie wskazano kilka „dobrych praktyk” charakterystycznych dla strategii i programów prewencyjnych, które okazały się skuteczne w odniesieniu do problemu umieszczania dzieci w placówkach opiekuńczych. Te praktyki wydają się chronić najlepiej pojęty interes dziecka bardziej skutecznie niż tradycyjne metody.
Omówiono również formy opieki stanowiące alternatywę wobec dużych instytucji opiekuńczo-– wychowawczych, reformę systemów opieki instytucjonalnej oraz typy opieki zbliżonej do naturalnego środowiska rodzinnego. Szczególną uwagę poświęcono rodzinnej opiece zastępczej, a także procesowi rozwijania kompetencji, które pozwalałyby na zaspokajanie różnych potrzeb dzieci zagrożonych i objętych opieką instytucjonalną.
Wydaje się, że dotychczas niedoceniano znaczenia wsparcia, jakiego należy udzielać dzieciom po opuszczeniu przez nie placówki opiekuńczej. W raporcie omówiono niektóre spośród problemów, które wymagają rozwiązania. Na zakończenie autor dzieli się swoimi spostrzeżeniami na temat roli pracownika socjalnego w procesie umieszczania dzieci poza rodziną – roli, która może wywierać silny wpływ na dzieci i na rodziny.