Deficyt funkcji wykonawczych – jako bezpośrednia i długotrwała konsekwencja krzywdzenia w dzieciństwie
Abstrakt
Zjawisko krzywdzenia w dzieciństwie pozostawia ślad w funkcjonowaniu człowieka przez całe życie – odbija się na zdrowiu psychicznym, ścieżce edukacyjnej i zawodowej, a także osiąganej jakości życia. Za jedną z przyczyn zmniejszenia szans życiowych takiego dziecka można uznać deficyty funkcji wykonawczych pojawiające się w konsekwencji doświadczania przemocy w dzieciństwie.
Funkcje wykonawcze są zbiorem procesów poznawczych niezbędnych do podejmowania i prowadzenia celowych działań. W znacznym stopniu wyznaczają sukces edukacyjny, zawodowy i społeczny. Doświadczenie krzywdzenia w dzieciństwie wpływa na ich uformowanie.
Przeprowadzono przegląd piśmiennictwa w celu wskazania mechanizmów tej zależności i scharakteryzowania deficytów funkcji wykonawczych będących konsekwencją krzywdzenia. Stwierdzono, że mechanizmy leżące u podstaw wspomnianych trudności poznawczych mają charakter neurologiczny i relacyjny. Niemal wszystkie badania potwierdzają występowanie deficytów funkcji wykonawczych u dzieci krzywdzonych, jednak charakter tych trudności powiązany jest m.in. z formą krzywdzenia oraz występowaniem czynników ryzyka i czynników ochronnych. Poza deficytami stanowiącymi bezpośrednią konsekwencję krzywdzenia, można mówić też o wtórnych, długotrwałych skutkach krzywdzenia, narastających wskutek obniżonych zdolności poznawczych dziecka. Są to głównie trudności szkolne oraz dyscyplinarne, które mają tendencję do pogłębiania się i utrzymywania się przez dłuższy czas.
Dowody empiryczne na istnienie długotrwałych konsekwencji doświadczenia krzywdzenia dla rozwoju poznawczego są przyczyną do wdrażania metod kompensowania deficytów funkcji wykonawczych. W artykule opisano metody dostępne w polskim systemie edukacji i inspiracje z zagranicy. Poprawa funkcjonowania poznawczego może stanowić prewencję narastania długotrwałych konsekwencji krzywdzenia doświadczanego w dzieciństwie.
Pełny tekst:
PDFBibliografia
Anderson, P. (2002). Assessment and Development of Executive Function (EF) during Childhood. Child Neuropsychology, 8, 71–82.
Barker, J. E., Munakata, Y. (2015). Developing Self-Directed Executive Functioning: Recent Findings and Future Directions. Mind, Brain and Education, 9(2), 92–99.
Beers, S. R., De Bellis, M. (2002). Neuropsychological Function in Children with Maltreatment-Related Posttraumatic Stress Disorder. American Journal of Psychiatry, 159(3), 483–486.
Bernier, A., Carlson, S., Deschenes, M., Matte-Gagne, C. (2012). Social factors in the development of early executive functioning: A closer look at the caregiving environment. Developmental Science, 15, 12–24.
Bernier, A., Carlson, S. M., Whipple, N. (2010). From external regulation to selfregulation: Early parenting precursors of young children’s executive functioning. Child Development, 81, 326–339.
Brzezińska, A. I., Nowotnik, A. (2012). Funkcje wykonawcze a funkcjonowanie dziecka w środowisku przedszkolnym i szkolnym. Edukacja. Studia, badania, innowacje, 1(117), 1–16.
Carlson, S. M. (2003). Executive function in context: Development, measurement, theory, and experience. Monographs of the Society for Research in Child Development, 68(274), 138–151.
Cowell, R., Cicchetti, D., Rogosch, F., Toth, S. L. (2015). Childhood Maltreatment and Its Effect on Neurocognitive Functioning: Timing and Chronicity Matter. Development and Psychopathology, 27, 521–533.
Davidson, R. J., Putnam, K. M., Larson, Ch. (2000). Dysfunction in the Neural Circuitry of Emotion Regulation - A Possible Prelude to Violence. Science, 289(5479), 591–594
DePrince, A. P., Weinzierl, K. M., Combs, M. D. (2009). Executive function performance and trauma exposure in a community sample of children. Child Abuse & Neglect, 33, 353–361.
Diamond, A. (2013). Executive functions. Annual Review of Psychology, 64, 135–168.
Diamond, A., Lee, K. (2011) Interventions Shown to Aid Executive Function Development in Children 4-12 Years Old. Science, 333, 959–964.
Eckenrode, J., Laird, M., Doris, J. (1993). School Performance and Disciplinary Problems among Abused and Neglected Children. Developmental Psychology, 29(1), 53–62.
Evans, S. E., Davies, C. A., DiLillo, D. (2008). Exposure to Domestic Violence: A MetaAnalysis of Child and Adolescent Outcome. Aggression and Violent Behavior, 13(2), 131–140
Fernyhough, Ch. (2010). Vygotsky, Luria, and the Social Brain. W: B. Sokol, U. Müller, J. Carpendale, A. Young, G. Iarocci (red.), Self- and Social-Regulation: Exploring the Relations between Social Interaction, Social Cognition, and the Development of Executive Functions. Nowy Jork, NY: Oxford University Press.
Goldberg, X., Alemany, S., Fatjó-Vilas, M., González-Ortega, A., Cuesta, M., Fañanás, L. (2013). Twin-based study of the complex interplay between childhood maltreatment, socioeconomic status and adult memory. European Archives of Psychiatry and Clinical Neuroscience, 263 (5), 435–440.
Hendry, A., Jones, E. J. H., Charman, T. (2016). Executive function in the first three years of life: Precursors, predictors and patterns. Developmental Review, 42, 1–33.
Izdebska, A., Lewandowska, K. (2012). Czynniki ryzyka krzywdzenia dzieci. Dziecko krzywdzone. Teoria, badania, praktyka, 11(2), 116–132.
Jodzio, K. (2008). Neuropsychologia intencjonalnego działania. Koncepcje funkcji wykonawczych. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
Kavanaugh, B., C., Dupont-Frechette, J. K., Jerskey, B. A., Holler K. A. (2016). Neurocognitive Deficits in Children and Adolescents Following Maltreatment: Neurodevelopmental Consequences and Neuropsychological Implications of Traumatic Stress. Applied Neuropsychology: Child, 6, 64–78.
Kirke-Smith, M., Henry, L., Messer, D. (2014). Executive functioning: Developmental consequences on adolescents with histories of maltreatment. British Journal of Developmental Psychology, 32, 305–319
Kirke-Smith, M., Henry, L. A., Messer, D. (2016). The Effect of Maltreatment Type on Adolescent Executive Functioning and Inner Speech. Infant and Child Development, 25(6), 516–532.
Lakes, D., Hoyt, W. T. (2004). Promoting self-regulation through school-based martial arts training. Applied Developmental Psychology, 25, 283–302.
Lawson, K. R., Ruff, H. A. (2004). Early attention and negative emotionality predict later cognitive and behavioral function. International Journal of Behavioral Development, 28 (2), 157–165.
Le, C., Wolfe, R. E. (2013). How can schools boost students‘ self-regulation?. Phi Delta Kappan, 95(2), 33–38.
Lillard, A., Else-Quest, N. (2006). Evaluating Montessori Education. Science, 313(5795), 1893–1894.
Lu, S., Pan, F., Gao, W., Wel, Z., Wang, D., Hu, S., Huand, M., Xu, Y., Li, L. (2017). Neural correlates of childhood trauma with executive function in young healthy adults. Oncotarget, 8(45), 79843–79853.
Low, J. A., Webster, L. (2016). Attention and Executive Functions as Mediators of Attachment and Behavior Problems. Social Development, 25(3), 646–664.
Lucassen, N., Bakermans-Kranenburg, M. J., van Ijzendoorn, M. H., Jaddoe, V. W., Hofman, A., Verhulst, F. C., Lambregtse-Van den Berg, M. P., Tiemeier, H. (2015). Executive functions in early childhood: The role of maternal and paternal parenting practices. British Journal of Developmental Psychology, 33, 489–505.
McCoy, D. C. (2013). Early Violence Exposure and Self-Regulatory Development: A Bioecological Systems Perspective. Human Development, 56, 254–273.
McCoy, D. C., Raver, C. C. (2014). Household instability and child self-regulation among poor children. Journal of Children and Poverty, 20(2), 131–152.
Miyake, A., Friedman, N. P., Rettinger, D. A., Shah, P., Hegarty, M. (2001). How are visuospatial working memory, executive functioning, and spatial abilities related? Alatent variable analysis. Journal of Experimental Psychology: General, 130, 621–640.
Montessori, M. (2005). Domy dziecięce. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Żak.
Nightingale, N. N., Walker, E. F. (1991). The impact of social class and parental maltreatment on the cognitive functioning of children. Journal of Family Violence, 6(2), 115–130.
Nikulina, V., Widom, C. S. (2013). Child Maltreatment and Executive Functioning in Middle Adulthood: AProspective Examination. Neuropsychology, 27(4), 417–427.
Pąchalska, M. (2008). Rehabilitacja neuropsychologiczna: Procesy poznawcze i emocjonalne. Lublin: Wydawnictwo UMCS.
Pąchalska, M. (2018). Rozwój systemu Ja jako podstawa reintegracji psychicznej i społecznej człowieka. Kraków: Centrum Reintegracyjno-Szkoleniowe Polskiego Towarzystwa Neuropsychologicznego.
Pąchalska, M., Kaczmarek, B. L .J., Kropotov, J. D. (2014). Neuropsychologia kliniczna. Od teorii do praktyki. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Shonk, S. M., Cicchetti, D. (2001). Maltreatment, Competency Deficits, and Risk for Academic and Behaviotal Maladjustment. Developmental Psychology, 37(1), 3–17.
Tarullo, A. R., Gunnar, M.R. (2006). Child maltreatment and the developing HPA axis. Hormones and Behavior, 50(4), 632–639.
Wygotski, L. (2002). Wybrane prace psychologiczne II. Dzieciństwo i dorastanie. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
Wilson, S. J.; Farran, D. C. (2012). Experimental Evaluation of the Tools of the Mind Preschool Curriculum. Pobrane z: https://eric.ed.gov/?id=ED530179.
Vasilevski, V., Tucker, A. (2016). Wide-Ranging Cognitive Deficits in Adolescents Following Early Life Maltreatment. Neuropsychology, 30(2), 239–246.
World Health Organization (1999). Report of the Consultation on Child Abuse.
Yates, T. M., Dodds, M. F., Sroufe, L. A., Egeland, B. (2003). Exposure to partner violence and child behavior problems: A prospective study controlling for child physical abuse and neglect, child cognitive ability, socioeconomic status, and life stress. Development and Psychopathology, 15, 199–218.
Zelazo, P. D., Carlson, S. M. (2012). Hot and cool executive function in childhood and adolescence: Development and plasticity. Child Development Perspectives, 6, 354–360.
Refbacks
- There are currently no refbacks.