Wpływ struktury i relacji rodzinnych na zeznania dzieci–ofiar kazirodztwa

Abstrakt

Z praktyki związanej z opracowywaniem ekspertyz dla celów sądowych wynika, że do prawidłowej oceny psychologicznej zeznań małoletnich ofiar wykorzystania seksualnego w rodzinie, niewystarczające okazuje się ustalenie poziomu ich rozwoju intelektualnego i społecznego, kompetencji werbalnych czy podatności na sugestię, a zatem czynników tradycyjnie branych pod uwagę w badaniach świadków. Ofiary przestępstw seksualnych dokonywanych w rodzinie są bowiem uwikłane w specyficzne relacje emocjonalne z poszczególnymi członkami rodziny, co bezpośrednio wpływa na formę i treść ich zeznań. W artykule przedstawiono wyniki badań 40 przypadków kazirodztwa, w których sprawcą był ojciec biologiczny lub ojczym. Okazało się, że zeznania małoletnich ofiar (dziewczynek), charakteryzujące się samodzielnością, spontanicznością, szczegółowością, a więc cechami oczekiwanymi dla wiarygodnych zeznań, najczęściej składały dzieci pochodzące z rodzin z tzw. sprawcą psychopatycznym, w których matki, same ofiary przemocy, nie udzielały dzieciom wsparcia w toczącym się procesie, a nawet wywierały naciski na wycofanie zeznań. W zeznaniach ofiar pochodzących z tych rodzin zaobserwowano jednak najwięcej zniekształceń związanych z prawidłowościami procesów pamięci, co wynikało przede wszystkim z faktu późnego ujawniania sprawy. W rodzinach ze sprawcą regresywnym, działającym bez używania drastycznej przemocy fizycznej, dzieci na ogół przejawiały postawę ochraniającą wobec nich, co skutkowało brakiem szczegółowości zeznań i ograniczaniem informacji o zachowaniu sprawcy, pomimo nacisków matek na ujawnienie sprawy.