Doświadczanie stresu i odnajdywanie pozytywnych aspektów rodzicielstwa w kontekście wychowywania dziecka z niepełnosprawnością intelektualną
Abstrakt
Rodzicielstwo jest złożonym, odpowiedzialnym i trudnym zadaniem życiowym. W przypadku pełnienia funkcji rodzicielskiej wobec dziecka z niepełnosprawnością intelektualną jest to jeszcze bardziej obciążające doświadczenie. Celem artykułu jest prezentacja cieni i blasków towarzyszących wypełnianiu zadań rodzicielskich, a w szczególności koncentracja na tym, co stanowi wyzwanie i utrudnia proces przystosowania do roli rodzicielskiej, jak również na tym, co sprzyja rozwijaniu się satysfakcji z rodzicielstwa mimo trudności i zagrożeń. Artykuł składa się z trzech części. Pierwsza jest poświęcona wybranym przyczynom doświadczania przez rodziców stresu, a więc cieniom rodzicielstwa, które dotyczą trudności pogodzenia się z diagnozą niepełnosprawności dziecka, konieczności zwiększonego wysiłku opiekuna, lękowego nastawienia wobec przyszłości, trudności uzyskania satysfakcjonującej opieki instytucjonalnej oraz negatywnych doświadczeń społecznych rodziny z dzieckiem niepełnosprawnym intelektualnie (m.in. poczucia izolacji społecznej, obaw o odrzucenie dziecka przez rówieśników, obaw o intencjonalne i nieintencjonalne krzywdzenie dziecka). W drugiej części artykułu skoncentrowano się na poszukiwaniu czynników umożliwiających odnajdywanie pozytywnych aspektów rodzicielstwa, analizując czynniki sprzyjające budowaniu poczucia tożsamości rodzicielskiej (m.in. satysfakcję z relacji z małżonkiem, dostrzeganie pozytywnych stron swojej sytuacji rodzicielskiej, poczucie więzi z dzieckiem, cechy osobowości) oraz znaczenie wsparcia społecznego dla dobrostanu psychicznego rodziców. Przyjęłyśmy założenie, że pomagając rodzicom przezwyciężyć stres oraz wspierając ich zasoby osobowościowe i rodzinne – formalne i nieformalne – wzmacniamy nie tylko rodziców, ale przede wszystkim chronimy dzieci, umożliwiając im lepszy rozwój. W trzeciej części zaprezentowano wybrane programy psychoedukacyjne oferowane rodzicom dzieci z niepełnosprawnością intelektualną oraz treningi wzmacniające ich umiejętności rodzicielskie.
Pełny tekst:
PDFBibliografia
Abidin, R. (1995). Parenting stress index: Manual (3rd. ed.). Odessa, FL: Psychological Assessment Resources.
Alexander, T., Walendzik, J. (2016). Raising a child with Down Syndrome: Do preferred coping strategies explain differences in parental health? Psychology, 7(1), 28–39. DOI: 10.4236/psych.2016.71005.
Al-Yagon, M., Margalit, M. (2012). Children with Down syndrome: Parents’ perspectives. W: J. A. Burack, R. M. Hodapp, G. Iarocci, E. Zigler (red.), The Oxford Handbook of Intellectual Disability and Development (s. 349–365). Nowy Jork, NY: Oxford University Press, Inc.
Baker, B. L., Blacher, J., Crnic, K. A., Edelbrock, C. (2002). Behavior problems and parenting stress in families of three-year-old children with and without developmental delays. American Journal on Mental Retardation, 107(6), 433–444.
Barnett, D., Clements, M., Kaplan-Estrin, M., Fialka, J. (2003). Building new dreams: Supporting parents’ adaptation to their child with special needs. Infants & Young Children, 16(3), 184–200. DOI: 10.1097/00001163-200307000-00002.
Barretto, C., Byrne, C., Delaney, M., Harrington, A., Kazokova, K. (2017). Supports for parents of children with an intellectual disability: The social care workers view. Journal of Social Care, 1(1), 6. DOI: 10.21427/D7SQ8M.
Beighton, C., Wills, J. (2017). Are parents identifying positive aspects to parenting their child with an intellectual disability or are they just coping? A qualitative exploration. Journal of Intellectual Disabilities, 21(4), 325–345. DOI: 10.1177/1744629516656073.
Bray, L., Carter, B., Sandres, C., Blake, L., Keegan, K. (2017). Parent-to-parent peer support for parents of children with a disability: A mixed method study. Patient Education and Counseling, 100, 1537–1543.
Broberg, M. (2011). Expectations of and reactions to disability and normality experienced by parents of children with intellectual disability in Sweden. Child: Care, Health and Development, 37(3), 410–417. DOI: 10.1111/j.1365-2214.2010.01198.x.
Brown, R. I., MacAdam–Crisp, J., Wang, M., Iarocci, G. (2006). Family quality of life when there is a child with a developmental disability. Journal of Policy and Practice in Intellectual Disabilities, 3(4), 238–245. DOI: 10.1111/j.1741-1130.2006.00085.x.
Bruce, E. J., Schultz, C. L., Smyrnios, K. X. (1996). A longitudinal study of the grief of mothers and fathers of children with intellectual disability. British Journal of Medical Psychology, 69(1), 33–45. DOI: 10.1111/j.2044-8341.1996.tb01848.x.
Burke, M. M., Fisher, M. H., Hodapp, R. M. (2012). Relations of parental perceptions to the behavioural characteristics of adolescents with Down syndrome. Journal on Developmental Disabilities, 18(2), 50–58.
Carling-Jenkins, R., Torr, J., Iacono, T., Bigby, C. (2012). People with Down syndrome and Alzheimer’s Disease in aged care and family environments. Journal of Intellectual and Developmental Disability, 37(1), 30–40. DOI: 10.3109/13668250.2011.645473.
Chavira, V., López, S. R., Blacher, J., Shapiro, J. (2000). Latina mothers’ attributions, emotions, and reactions to the problem behaviors of their children with developmental disabilities. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 41(2), 245– 252. DOI: 10.1017/S0021963099005144.
Cierpiałkowska, L. (2011). Psychopatologia. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe „Scholar”.
Dudzińska, A., Kubicki, P. (2017). Ocena rządowego programu kompleksowego wsparcia dla rodzin „Za życiem”. Pobrane z: http://cbnn.pl/wp-content/uploads/2017/01/ za-zyciem.pdf.
Dyson, L. (1996). Fathers and mothers of school-age children with developmental disabilities: Parental stress, family functioning, and social support. American Journal on Mental Retardation, 102, 267–279. DOI: 10.1352/0895-8017(1997)102<0267:FAMOSC>2.0.CO;2.
Eisenhower, A. S., Baker, B. L., Blacher, J. (2005). Preschool children with intellectual disability: syndrome specificity, behaviour problems, and maternal well‐being. Journal of Intellectual Disability Research, 49(9), 657–671. DOI: 10.1111/j.1365-2788.2005.00699.x.
Emerson, E. (2003). Mothers of children and adolescents with intellectual disability: Social and economic situation, mental health status, and the self‐assessed social and psychological impact of the child’s difficulties. Journal of Intellectual Disability Research, 47(4‐5), 385–399. DOI: 10.1046/j.1365-2788.2003.00498.x.
Eyberg, S. M., Boggs, S. R., Algina, J. (1995). Parent-child interaction therapy: a psychosocial model for the treatment of young children with conduct problem behavior and their families. Psychopharmacology Bulletin, 31(1), 83–91.
Feldman, M. A., Case, L. (1997). The effectiveness of audiovisual self-instructional materials in teaching child-care skills to parents with intellectual disabilities. Journal of Behavioral Education, 7(2), 235–257. DOI: 10.1023/A:1022897226255.
Fiedorowicz, A. (2015). Tata bił mnie żelazkiem gorącym. Pobrane z: http://niepelnosprawni.pl/ ledge/x-/238936.
Fundacja „Cegiełka” (2017). Wyjątkowe rodzicielstwo, wyjątkowi rodzice. Podręcznik metodyczny do programu warsztatów ,,Wyjątkowe rodzicielstwo, wyjątkowi rodzice” realizowany wramach programu „Region dla Rodziny”. Pobrane z: www.rops.wzp.pl/sites/default/files/wyjatkowe_rodzicielstwo_wyjatkowi_rodzice.pdf.
Gallagher, S., Phillips, A. C., Oliver, C., Carroll, D. (2008). Predictors of psychological morbidity in parents of children with intellectual disabilities. Journal of Pediatric Psychology, 33(10), 1129–1136. DOI: 10.1093/jpepsy/jsn040.
Glidden, L. M. (2012). Family well-being and children with intellectual disability. W: J. A. Burack, R. M. Hodapp, G. Iarocci, E. Zigler (red.), The Oxford Handbook of Intellectual Disability and Development (s. 303–317). Nowy Jork, NY: Oxford University Press, Inc.
Glidden, L. M., Jobe, B. M. (2006). The longitudinal course of depression in adoptive and birth mothers of children with intellectual disabilities. Journal of Policy and Practice in Intellectual Disabilities, 3(2), 139–142.
Glidden, L. M., Schoolcraft, S. A. (2003). Depression: Its trajectory and correlates in mothers rearing children with intellectual disability. Journal of Intellectual Disability Research, 47(4‐5), 250–263. DOI: 10.1046/j.1365-2788.2003.00487.x.
Grant, G., Ramcharan, P., Flynn, M. (2007). Resilience in families with children and adult members with intellectual disabilities: tracing elements of a psycho‐social model. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities, 20(6), 563–575. DOI: 10.1111/j.1468-3148.2007.00407.x
Graungaard, A. H., Skov, L. (2007). Why do we need a diagnosis? A qualitative study of parents’ experiences, coping and needs, when the newborn child is severely disabled. Child Care Health and Development, 33(3), 296–307. DOI: 10.1111/j.1365-2214.2006.00666.x.
Gupta, V. B. (2007). Comparison of parenting stress in different developmental disabilities. Journal od Developmental and Physical Disabilities, 19(4), 417–425.
Gupta, A., Singhal, N. (2004). Positive perceptions in parents of children with disabilities. Asia Pacific Disability Rehabilitation Journal, 15(1), 22–35.
Hassall, R., Rose, J., McDonald, J. (2005). Parenting stress in mothers of children with an intellectual disability: The effects of parental cognitions in relation to child characteristics and family support. Journal of Intellectual Disability Research, 49(6), 405–418. DOI: 10.1111/j.1365-2788.2005.00673.x
Hastings, R. P., Taunt, H. M. (2002). Positive perceptions in families of children with developmental disabilities. American Journal on Mental Retardation, 107, 116–127. Heiman, T. (2002). Parents of children with disabilities: Resilience, coping, and future expectations. Journal of Developmental and Physical Disabilities, 14(2), 159–171. Jarosz, E. (2008), Międzynarodowe standardy przeciwdziałania krzywdzeniu dzieci. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Jonson-Reid, M., Drake, B., Kim, J., Porterfield, S., Han, L. (2004). Aprospective analysis of the relationship between reported child maltreatment and special education eligibility among poor children. Child Maltreatment, 9(4), 382–394.
Kaczmarek, Ł., Sęk, H., Ziarko, M. (2011). Sprężystość psychiczna i zmienne pośredniczące w jej wpływie na zdrowie. Przegląd Psychologiczny, 54(1), 29–46.
Kay, E., Kingston, H. (2002). Feelings associated with being a carrier and characteristics of reproductive decision making in women known to be carriers of X-linked conditions. Journal of Health Psychology, 7(2), 169–181. DOI: 10.1177/1359105302007002456.
Kayama, M., Haight, W. (2013). Disability and stigma: How Japanese educators help parents accept their children’s differences. Social Work, 59(1), 24–33. DOI: 10.1093/sw/swt027.
Kandel, I., Merrick, J. (2007). The child with a disability: Parental acceptance, management and coping. The Scientific World Journal, 7, 1799–1809.
Kenny, K., McGilloway, S. (2007). Caring for children with learning disabilities: an exploratory study of parental strain and coping. British Journal of Learning Disabilities, 35(4), 221–228. DOI: 10.1111/j.1468-3156.2007.00445.x.
King, G., King, S., Rosenbaum, P., Goffin, R. (1999). Family-centered caregiving and well-being of parents of children with disabilities: Linking process with outcome. Journal of Pediatric Psychology, 24(1), 41–53. DOI: 10.1093/jpepsy/24.1.41.
Kózka, A., Przybyła-Basista, H. (2016a). Wsparcie społeczne jako czynnik ochronny dla rodziców dzieci z zespołem Downa. Społeczeństwo i Edukacja, 20, 139–150.
Kózka, A., Przybyła-Basista, H. (2016b). The relationships between perceived stress and psychological well-being among mothers and fathers of children with Down syndrome. The New Educational Review, 44(2), 285–294.
Kózka, A., Przybyła-Basista, H. (2017). Ego-resiliency and parental satisfaction among parents of children with Down syndrome. The New Educational Review, 48(2), 239–249.
Kózka, A., Przybyła-Basista, H. (2018). Perceived stress, ego-resiliency, and relational resources as predictors of psychological well-being in parents of children with Down syndrome. Health Psychology Report, 6(1), 50–59. DOI: 10.5114/ hpr.2018.71212.
Kulik, M., Otrębski, W. (2012). Funkcjonowanie rodziny z dzieckiem niepełnosprawnym wwyniku choroby genetycznej. Polskie Forum Psychologiczne, 17(1), 91–104.
Lausch-Żuk, J. (2002). Pedagogika osób z umiarkowanym, znacznym i głębokim upośledzeniem umysłowym.W: W. Dykcik (red.), Pedagogika specjalna (s. 149–151). Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM w Poznaniu.
Lechowska, A. (2008). Przemoc seksualna wobec dzieci z niepełnosprawnością intelektualną. Dziecko Krzywdzone. Teoria, badania, praktyka, 7(1), 120–129.
Lejzerowicz, M. (2016). Włączanie i integracja a stygmatyzacja osób z niepełnosprawnością w polskiej edukacji. Forum Oświatowe, 28(1), 133–157.
Lejzerowicz, M., Książkiewicz, I. (2012). Osoba z niepełnosprawnością a instytucje pomocowe. Wrocław: Gaskor.
Link, B. G., Phelan, J. C. (2001). Conceptualizing stigma. Annual Review of Sociology, 27(1), 363–385.
Machalicek, W., Lang, R., Raulston, T. J. (2015). Training parents of children with intellectual disabilities: Trends, issues, and future directions. Current Developmental Disorders Reports, 2(2), 110–118.
Maciarz, A. (2004). Macierzyństwo w kontekście zmian społecznych. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.
Marat, E. (2014). Rodzina z dzieckiem niepełnosprawnym. W: I. Janicka, H. Liberska (red.), Psychologia rodziny (s. 437–458).Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Marchand, J., Deneyer, M., Vandenplas, Y. (2012). Detection, diagnosis, and prevention of child abuse: the role of the pediatrician. European Journal of Pediatrics, 171(1), 17–23.
Marvin, R. S., Pianta, R. C. (1996). Mothers’ reactions to their child’s diagnosis: Relations with security of attachment. Journal of Clinical Child Psychology, 25(4), 436–445.
Masten, A., Powell, J. (2003). A resiliency framework for research, policy and practice. W: S. Luthar (red.), Resiliency and vulnerability: Adaptation in the context of childhood adversity (s. 1–29). Cambridge: Cambridge University Press.
Masulani-Mwale, C., Kauye, F., Gladstone, M., Mathanga, D. (2018). Prevalence of psychological distress among parents of children with intellectual disabilities in Malawi. BMC Psychiatry, 18(1), 146.
McIntyre, L. L. (2016). Promoting well-being in families with children with intellectual and developmental disabilities. Spotlight on Disability Newsletter. Pobrane z: www.apa.org/pi/disabi-lity/resources/publications/newsletter/2016/09/ family-developmental-disabilities.aspx.
Mickelson, K. D., Wroble, M., Helgeson, V. S. (1999). “Why My Child?”: Parental attributions for children’s special needs. Journal of Applied Social Psychology, 29(6), 1263–1291.
Miodrag, N. (2011). Psychological well-being in parents of children with autism and Down syndrome (Doctoral dissertation, McGill University). Pobrane z: http://digitool.library.mcgill.ca/webclient/StreamGate?folder_id=0&dvs=1550230589638~560
MRPiPS (2017). Projekt „Konsultacje +”. Pobrane z: http://zazyciem.mrpips.gov.pl/#projekt.
Mrugalska, K., Zima, M. (2010). Doświadczanie przemocy przez osoby niepełnosprawne. W: Materiały na Konferencję pt. „Przeciw przemocy w rodzinie. Ręce są do przytulania” dn. 22 lutego 2010 r. Wystąpienia prelegentów sesji tematycznych (s. 97–112). Pobrane z: www.rpo.gov.pl/pliki/126683006-10.pdf.
Olsson, M. B. (2008). Understanding individual differences in adaptation in parents of children with intellectual disabilities: A risk and resilience perspective. International Review in Mental Retardation, 36, 281–315. DOI: 10.1016/ S0074-7750(08)00008-6.
Olsson, M. B., Hwang, C. P. (2001). Depression in mothers and fathers of children with intellectual disability. Journal of Intellectual Disability Research, 45(6), 535–543.
Olsson, M. B., Hwang, C. P. (2008). Socioeconomic and psychological variables as risk and protective factors for parental well-being in families of children with intellecual disabilities. Journal of Intellectual Disability Research, 52(12), 1102–1113.
Olszak A. (1995). Rola rodziny w życiu dziecka głębiej upośledzonego umysłowo. W: M. Chodkowska (red.), Dziecko niepełnosprawne w rodzinie (s. 71–74). Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
Park, S., Park, K. S. (2014). Family stigma: A concept analysis. Asian Nursing Reserach, 8, 165–171.
Paterson, B. L., Brewer, J., Stamler, L. L. (2013). Engagement of parents in on-line social support interventions. Journal of Pediatric Nursing, 28(2), 114–124.
Perechowska, M. (2008). Problemy rodzin dzieci niepełnosprawnych intelektualnie. Paedagogia Christiana, 21(1), 145–154.
Perry, A. (2005). A Model of Stress in Families of Children with Developmental Disabilities: Clinical applications. Journal of Developmental Disabilities, 11(1), 1–16.
PFRON (2017). Badanie potrzeb osób niepełnosprawnych. Raport końcowy. Badania Społeczne MSK. Pobrane z:https://www.pfron.org.pl/fileadmin/Badania_i_analizy/ Badanie_potrzeb_ON/Raport_konco-wy_badanie_potrzeb_ON.pdf.
Piekarska, A. (2007). Zagadnienia krzywdzenia dziecka z zaburzeniami rozwojowymi – rola rodziny oraz innych środowisk społecznych. W: E. Pisula, D. Danielewicz (red.), Rodzina z dzieckiem z niepełnosprawnością (s. 145–156). Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia
Pillay, D., Girdler, S., Collins, M., Leonard, H. (2012). “It’s not what you were expecting, but it’s still a beautiful journey”: The experience of mothers of children with Down syndrome. Disability and Rehabilitation, 34(18), 1501–1510.
Pisula, E. (2007). Rodzice i rodzeństwo dzieci z zaburzeniami rozwoju. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego
Pisula, E., Dąbrowska, A. (2004). Doświadczenia matek związane z otrzymaniem informacji o zespole Downa u dziecka. Pediatria Polska, 79(6), 460–466.
Plichta, P., Olempska-Wysocka, M. (2013). Narażenie na agresję rówieśniczą niepełnosprawnych uczniów szkół integracyjnych w relacjach nauczycieli wspomagających. Studia Edukacyjne, 28, 169–190.
Pokorska, O., Pisula, E. (2013). Temperament matek i dzieci z zaburzeniami rozwoju a pozytywna percepcja doświadczeń rodzicielskich. Psychologia Wychowawcza, 4, 7–24.
Przybyła-Basista, H. (2016). Poczucie stygmatyzacji w rodzinach doświadczających problemów ze zdrowiem psychicznym. Społeczeństwo i Edukacja. Międzynarodowe Studia Humanistyczne, 20(1), 23–35.
Przybyła-Basista H., Kózka, A. (2016). Doświadczenie rodzicielstwa przez matki i ojców dzieci z zespołem Downa. W: W. Otrębski, K. Mariańczyk (red.), Przepis na rehabilitację. Dzieci i młodzież z niepełnosprawnością (s. 201–223). Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia Universalis.
Przybyszewski, T. (2017). „Za życiem”. Co dla starszych dzieci i ich rodziców? Pobrane z: http://niepelnosprawni.pl/ledge/x/441135.
Resch, J. A., Elliot, T. R., Benz, M. R. (2012). Depression among parents of children with disabilities. Families, Systems, & Health, 30(4), 291–301.
Sanders, J. L., Morgan, S. B. (1997). Family stress and adjustment as perceived by parents of children with autism or Down syndrome: Implications for intervention. Child & Family Behavior Therapy, 19(4), 15–32.
Sanders, M. R., Turner, K. M., Markie-Dadds, C. (2002). The development and dissemination of the Triple P—Positive Parenting Program: A multilevel, evidence-based system of parenting and family support. Prevention Science, 3(3), 173–189.
Sibel, K. (2018). Can children with intellectual disabilities to be taught to protect to from sexual abuse? Research in Pediatrics & Neonatology, 2(1). DOI: 10.31031/ RPN.2018.02.000529.
Singer, G. H. (2006). Meta-analysis of comparative studies of depression in mothers of children with and without developmental disabilities. American Journal on Mental Retardation, 111(3), 155–169.
Starke, M., Wade, C., Feldman, M. A., Mildon, R. (2013). Parenting with disabilities: Experiences from implementing a parenting support programme in Sweden. Journal of Intellectual Disabilities, 17(2), 145–156. DOI: 10.1177/1744629513483523.
Stelter, Ż. (2006). Rodzina z dzieckiem upośledzonym umysłowo. Roczniki Socjologii Rodziny, 17, 255–275.
Stelter, Ż. (2013). Pełnienie ról rodzicielskich wobec dziecka niepełnosprawnego intelektualnie. Warszawa: Difin.
Stoneman, Z. (1997). Mental retardation and family adaptation. W: E. W. MacLean, Jr. (red). Ellis’ handbook of mental deficiency, psychological theory and research (s. 405–437).
Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates. Stuttard, L., Beresford, B., Clarke, S., Beecham, J., Todd, S., Bromley, J. (2014). Riding the Rapids: Living with autism or disability – An evaluation of a parenting support intervention for parents of disabled children. Research in Developmental Disabilities, 35(10), 2371-2383. DOI: 10.1016/j.ridd.2014.05.021.
Sullivan, P. M. (2009). Violence exposure among children with disabilities. Clinical Child & Family Psychology Review, 12, 196–216. DOI: 10.1007/s10567-009-0056-1.
Sullivan, P. M., Knutson, J. F. (2000). Maltreatment and disabilities: A population–based epidemiological study. Child Abuse & Neglect, 24(10), 1257–1273.
Syeda, M., Weiss, J. A., Lunsky, Y. (2011). Experiences of families of individuals with intellectual disability and psychiatric disorder. Journal on Developmental Disabilities, 17(2), 64–68.
Świderska M. (2011), Pomoc świadczona rodzinie wychowującej dziecko niepełnosprawne. Pedagogika Rodziny, 1, 35–50.
Trute, B., Benzies, K. M., Worthington, C. (2012). Mother positivity and family adjustment in households with children with a serious disability. Journal of Child and Family Studies, 21, 411–417. DOI: 10.1007/s10826-01109492-x.
Turner, H. A., Vanderminden, J., Finkelhor, D., Hamby, S., Shattuck, A. (2011). Disability and victimization in a national sample of children and youth. Child Maltreatment, 16(4), 275–286. DOI: 10.1177/1077559511427178.
Twardowski, A. (1999). Sytuacja rodzin dzieci niepełnosprawnych. W: I. Obuchowska (red.), Dziecko niepełnosprawne w rodzinie. (s. 35–58). Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
Twardowski, A. (2009). Psychologiczne problemy ojców dzieci z niepełnosprawnościami. Szkoła Specjalna, 70(1), 4–17.
UNICEF (2005). Violence against Disabled Children. UN Secretary Generals Report on Violence against Children. Pobrane z: https://www.unicef.org/videoaudio/PDFs/ UNICEF_Violence_Against_Di-sabled_Children_Report_Distributed_Version.pdf.
Węgrzynowska, J. (2016). Dzieci doświadczające przemocy rówieśniczej. Dziecko krzywdzone. Teoria, badania, praktyka, 15(1), 9–26.
Van der Veek, S. M.C., Kraaij, V., Garnefski, N. (2009). Down or up? Explaining positive and negative emotions in parents of children with Down’s syndrome: Goals, cognitive coping, and resources. Journal of Intellectual & Developmental Disability, 34(3), 216–29.
Van Riper, M. (1999). Maternal perceptions of family–provider relationships and well‐being in families of children with Down syndrome. Research in Nursing & Health, 22(5), 357– 368. DOI: 10.1002/(SICI)1098-240X(199910)22:5<357::AID-NUR2>3.0.CO;2-Q.
Von Gontard, A., Backes, M., Laufersweiler‐Plass, C., Wendland, C., Lehmkuhl, G., Zerres, K., Rudnik‐Schöneborn, S. (2002). Psychopathology and familial stress–comparison of boys with fragile X syndrome and spinal muscular atrophy. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 43(7), 949–957. DOI: 10.1111/1469-7610v.00098.
Yamaoka, Y., Tamiya, N., Izumida, N., Kawamura, A., Takahashi, H., Noguchi, H. (2016). The relationship between raising a child with a disability and the mental health of others compared to raising a child without disability in Japan. SSM – Population Health, 2, 542–548.
Ylvén, R., Bjorck-Akesson, E. M., Granlund, M. (2006). Literature review of positive functioning in families with children with a disability. Journal of Policy and Practice in Intellectual Disabilities, 3(4), 253–270
Refbacks
- There are currently no refbacks.